BİR MEKTUP ROMAN ÖRNEĞİ; “ELVEDA GÜZEL VATANIM”

Bu yazımızda ülkemizde polisiye-roman denilince ilk akla gelen isimlerden Ahmet Ümit’in, “Elveda Güzel Vatanım” isimli eserini ele alacağız.

2015 yılında Everest Yayınları bünyesinde yayımlanan Elveda Güzel Vatanım, hem tarih hem de polisiye arasındaki uyumu, gerilimi düşmeyen bir tempo içerisinde yansıtıyor okura. Bir yanda tarihin alt-üst oluşunun karmaşası, bir yandan da tarihe tanıklık eden tutkulu insanların kavgası, kaygısı ile harmanlanmış suikastlar, cinayetler. Ve bütün bunların yanında bütün görkemiyle Selanik!

“Mektup roman kurgusu”

Ahmet Ümit romancılığını yakından takip edenler bilirler. Henüz okuma fırsatı olmayanlar için kısaca değinecek olursak Ümit, Elveda Güzel Vatanım adlı eserinde; ülkemizin yakın geçmişinin en çetrefil konusu, esin ve eleştiri kaynağı olan “İttihat ve Terakki” özelinde, Türkiye tarihinin bir panoramasını sunar. 

Yazınsal açıdan ele alınacak olursak, Ümit’in adı geçen romanı edebiyatta hayli geniş bir yer bulan “mektup-roman” türünün bir örneğidir. Romanın başlangıcında “Devletin derinlikleri, toprağın derinliklerinden daha karanlıktır” diyerek dönemin (İttihat-Terakki ve Osmanlı) ve devlet denen oluşumun yapısına dair başlanan anlatı, romanın başkarakteri Şehsuvar Sami’nin, sevgilisi Ester’e, “Ölüm, şehirlerimizi kaybetmekle başlar” başlıklı mektubu ile sürdürülür.

Yine Şehsuvar Sami’nin, “ Seni kaybettiğim anda vatanımı da yitirmeye başlamışım.” Başlıklı mektubu ile son buluyor roman. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin 1906-1926 yılları arasındaki tarihi rolünün, “vatansızlık, devrimci kadınlar, yitirilen bir vatana ağıt, insan-şehir ilişkisi, ideoloji-insan, geçmiş ve gelecek”  gibi temalarla güçlü bir anlatı ırmağı oluşturan eserin yazınsal anlamdaki türü; “mektup-roman” edebiyata hiçte yabancı bir tür değil.

“Okuyucuyu yönlendiren ve büyüleyen bir yazınsal tür”

Mektup roman türünün en bilindik eserleri ise Montesquieu’nün İran Mektupları, Johann Wolfgang Goethe’nin Genç Werther’in Acıları ayılabilir. Onur Bilge Kula’nın, “Yazınsal Yapıt ve Ahmet Ümit Nasıl Okunabilir?” adlı kuramsal çalışmasında da bahsettiği üzere yazınsal bir tür olarak mektup roman oldukça geniş bir anlatım yelpazesi sunuyor.

Kula adı geçen çalışmasında bu yelpazeyi şu sözlerle aktarır; “Yergiyi ve siyasal anlatıyı gizemlileştirmeye ve kurguyla geçeklik arasında sınır çizgilerini belirsizleştirmeye elverişli olan yazınsal mektup, yazan kahramanın dolaysız yaşam tasarımlarını, düşlerini ve özlemlerini yansıtır.” Yine Kula’nın kıymetli çalışmasında belirttiği gibi söyleyecek olursak, geniş bir duyumsamaya ve gerilim yaratmaya uygun bir yazınsal tür olduğu için, okuyucuyu yönlendirici ve büyüleyici bir tür olarak ele alınabilir mektup roman anlatıları.

“Zamanı gelen düşünce”

Mektup roman türü bağlamında ele almaya çalıştığımız Elveda Güzel Vatanım elbette birçok farklı yönüyle, işlediği ana-yan temalarıyla, karakterleri ile okuyucuya ve araştırmacılarına farklı anlatı sayfalarını açabilir.

Farklı tasarımlama yöntemiyle edebiyat ve tarih arasındaki gizemi oldukça hassas bir metin tadıyla okura emanet eden Elveda Güzel Vatanım, Şehsuvar Sami’nin yakın mesai arkadaşı Ahmet Ümit’in bir röportajında atıfta bulunduğu Victor Hugo’nun sözünü daima hatırlama isteği besletiyor okuruna.

Ahmet Ümit’in atıfta bulunduğu üzere;“Zamanı gelen düşünceden daha güçlü hiçbir şey yoktur” Zamanı gelen düşüncelerle karşılaşan okumalar dileğiyle!

Yararlanılan kaynaklar;

Ahmet Ümit-Elveda Güzel Vatanım (2015-Everest Yayınları)

Onur Bilge Kula-Yazınsal Yapıt Ve Ahmet Ümit Nasıl Okunabilir? (2016-Everest Yayınları)